14 marca 2019 roku w Saloniku Artystycznym Krośnieńskiej Biblioteki Publicznej odbył się wykład Daniela Nowaka „Podziały administracyjne ziemi krośnieńskiej w okresie zaborów. Cyrkuły, dominia, powiaty”. Spotkanie zorganizowane zostało przez Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej w Krośnie.
Daniel Nowak z wykształcenia jest prawnikiem, z zamiłowania historykiem. Jest autorem książek: „Historia Starego Żmigrodu” (2001), „Stary Żmigród w średniowieczu” (2014), „Kronika kościoła parafialnego w Starym Żmigrodzie” (2018). Jest też autorem artykułu „Krosno oraz Białobrzegi, Krościenko Niżne, Polanka, Suchodół i Turaszówka z lat 1785-1789 w świetle Metryki Józefińskiej”, który ukazał się w VIII tomie „Krosno: studia z dziejów miasta i regionu” (2018).
Na początku wykładu Daniel Nowak przypomniał, że w czasach przedrozbiorowych ziemie obecnego powiatu krośnieńskiego leżały na pograniczu trzech województw: krakowskiego (powiat biecki), ruskiego (ziemia sanocka), sandomierskiego (powiat pilzneński). W 1772 roku południowe ziemie Rzeczypospolitej (w wyniku I rozbioru Polski) zostały przyłączone do Monarchii Habsburskiej. W skład nowej dzielnicy nazwanej Królestwem Galicji i Lodomerii weszły południowe części województwa krakowskiego, sandomierskiego i ruskiego oraz nieduże obszary województwa wołyńskiego, podolskiego i lubelskiego. Początkowo obszar podzielony był na 6 dużych województw. W 1773 roku wprowadzono reformę wzorowaną na systemie austriackim i utworzono 6 cyrkułów (Wielicki, Pilzneński z siedzibą w Rzeszowie, Bełski z siedzibą w Zamościu, Lwowski, Samborski i Halicki), które podzielono na okręgi (dystrykty). Liczba dystryktów zmieniała się, początkowo było ich 24, później 59, po kolejnej reformie administracyjnej z 1775 roku pozostało tylko 19. W 1782 roku dokonano reformy, w wyniku której zlikwidowano okręgi (dystrykty), a Galicję podzielono na 18 dużych cyrkułów.
Bezpośrednio po I rozbiorze Polski region krośnieński wchodził w skład trzech obwodów: czerwonoruskiego, krakowskiego i sandomierskiego. Po 1773 roku zdecydowana większość ziem późniejszego powiatu krośnieńskiego znalazła się w dystryktach dukielskim i krośnieńskim cyrkułu pilzneńskiego. Po 1775 roku ziemie te należały do ogromnego dystryktu krośnieńskiego (jego siedzibę przeniesiono do Dukli, gdzie na biura zaadaptowano budynki rodziny Mniszchów). Po reformie 1782 roku większość ziem należała do cyrkułu dukielskiego (po za jego granicami znalazły się wschodnie tereny regionu krośnieńskiego z Iskrzynią, Iwoniczem, Rogami, Lubatówką i Cergową, znajdowały się one w cyrkule liskim, którego siedzibę przeniesiono w 1786 roku do Sanoka). W 1790 roku siedzibę cyrkułu dukielskiego przeniesiono do Jasła. Kolejne lata przyniosły kolejne zmiany. W 1860 roku, po likwidacji cyrkułu jasielskiego, obszar powiatu krośnieńskiego włączono do cyrkułu sanockiego. W 1867 roku Galicję podzielono na 74 powiaty, czyli starostwa. Powstał powiat krośnieński obejmujący 3 miasta (Krosno, Dukla, Nowy Żmigród), dwa miasteczka (Jedlicze, Korczyna) i 104 wsie. Część ziem powiatu krośnieńskiego przyłączono w 1878 roku do starostwa jasielskiego, a w 1896 roku do powiatu strzyżowskiego.
Daniel Nowak nie tylko przedstawił reformy administracyjne w Galicji. Mówił też o historii i gospodarce Krosna i okolicznych wsi w latach 1785-1789 w świetle Metryki Józefińskiej - pierwszego galicyjskiego katastru nieruchomości, utworzonego na podstawie patentu cesarza Józefa II z 12 kwietnia 1785 roku. Metryka zawiera cenne informacje geograficzne, gospodarcze i demograficzne (m.in. spisy właścicieli i użytkowników nieruchomości, opisy granic gmin, szczegółowe opisy gruntów, informacje o plonach rolnych itp.). W czasie wykładu prelegent szczegółowo omówił dane gospodarcze, statystyczne odnoszące się do Krosna i okolicznych miejscowości, zawarte w Metryce Józefińskiej.
Joanna Łach
