13 czerwca 2025 r., w Czytelni KBP , wykład Damiana Nowaka pn. „Losy cerkwi na Łemkowszczyźnie” rozpoczął 15. edycję Wieczorów Łemkowskich w Krośnie (po raz drugi w murach krośnieńskiej biblioteki), zapoczątkowanych w 2014 r. przez Annę Romańczak i Przemka Polańskiego. I to Oni, wraz z Elżbietą Staroń – Dyrektorem KBP, powitali gości. „Te wieczory łemkowskie zrodziły się z tolerancji do inności…” – podkreślił na początku P. Polański…
Damian Nowak - kulturoznawca, regionalista, historyk - przypomniał historię kilkunastu cerkwi w Polsce południowej, przedstawiając ich złożone dzieje – od budowy, przez okres świetności, aż po stan w jakim znajdują się obecnie.
Słuchacze mieli okazję nie tylko usłyszeć, ale i zobaczyć, w bogatym materiale dokumentacyjnym zaprezentowanym podczas wykładu, o losach cerkwi m.in. w Lipowcu, Nieznajowej, Mszanie, Klimkówce, Łupkowie, Radocynie, Wołowcu, Strzyżnie, Osławicy, Polanach, Żydowskim, Pętnej, Krasnej, Rozdzielu.
D. Nowak omówił również współczesne inicjatywy mające na celu ochronę i rekonstrukcję cerkwi łemkowskich, niewątpliwie stanowiących unikatowy element dziedzictwa kulturowego. Obecnie ocalałe łemkowskie cerkwie stanowią jedną z najbardziej docenianych w Europie grup zabytków sakralnych, stając się tym samym jedną z głównych wizytówek turystki kulturowej w Polsce.
Wykład Damiana Nowaka był cennym źródłem wiedzy na temat historii, architektury i współczesnych wyzwań związanych z cerkwiami łemkowskimi i ich niezastąpionej roli w zachowaniu pamięci o Łemkach i ich kulturze.
Damian Nowak - zajmuje się dziejami architektury galicyjskiej (świeckiej i sakralnej), sztuką sepulkralną, genealogią, demografią historyczną oraz stosunkami wyznaniowymi. Jest autorem wielu artykułów, reportaży i zarysów monograficznych miejscowości Galicji i Podola. Podczas łemkowskiego wieczoru opowie o cerkwiach, które w życiu Łemków zajmowały szczególne miejsce.
Drugą część łemkowskiego wieczoru uświetnił koncert Orkiestry Świętego Mikołaja.
Entuzjastycznie przyjęci przez publiczność zgromadzoną w Czytelni, zaprezentowali muzykę łemkowską i huculską – tradycje, które zespół pielęgnuje od ponad trzech dekad. Zespół zaprezentował swoje charakterystyczne brzmienie, wykorzystując tradycyjne instrumenty takie jak cymbały, nyckelharpa, fujarki pasterskie, mandola, koboz czy dutar.
Orkiestra Świętego Mikołaja to jeden z najbardziej cenionych i docenionych zespołów na polskiej scenie folkowej. Na ich twórczość składa się przeróżny materiał źródłowy, z którego czerpią inspirację. Słychać to zarówno w samych piosenkach odwołujących się tak do szeroko rozumianej tradycji polskiej, obejmującej piosenki ludowe, jak i w kompozycjach nawiązujących do szerszego spektrum stylistycznego, w którym dominuje żywioł huculski i łemkowski. Jego nazwa nawiązuje do ikony św. Mikołaja wiszącej w opuszczonej cerkwi Beskidu Niskiego.
Publiczność krośnieńskiej biblioteki doceniła zarówno autentyczność wykonania, jak i energetyczną interpretację tradycyjnych melodii. Występ Orkiestry Świętego Mikołaja był nie tylko muzycznym wydarzeniem, ale także podróżą w głąb tradycji.
Koncert był niezapomnianym wydarzeniem, które pozwoliło słuchaczom na nowo odkryć bogactwo muzyki łemkowskiej i huculskiej.
Wydarzenie zrealizowano w ramach projektu pn. „Miejsca, ludzie, rzemiosło = dziedzictwo regionu!” dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Narodowego Centrum Kultury: EtnoPolska. Edycja 2025.
